Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi Ömer Önhon’a nazaran Ankara, Suriye’de mümkün bir kara harekâtı ile daha evvelki harekatlar sonucunda Rusya ve ABD ile mutabık kalınan lakin ‘tutulmayan sözlerin’ giderilmesini hedefliyor.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan 9 Aralık’ta TRT World Forum’da yaptığı konuşmada, “Siyasi, askeri, ekonomik desteğimizle Avrupa’nın güvenliği ve refahını sürdürmesine verdiğimiz katkıları kimse inkâr edemez” dedi ve Türkiye’nin terörle gayretinde yalnız bırakıldığını belirtti:
“Yaptığımız onca fedakarlığa karşın, birliğimizi ve beraberliğimizi tehdit eden terör örgütleriyle çabamızda yalnız bırakıldığımızı asla unutmayacağız. Binlerce tır silah, mühimmat, araç, gereç, ülkemin güneyinde Suriye’nin kuzeyindeki terör örgütlerine gönderilmiştir. Bunu gönderen ülke bakıyorsunuz NATO’da bir arada olduğumuz ülke.”
“NATO’da beraberiz de bu terör örgütlerine epey silah, mühimmat, araç gereci nasıl gönderirsin? Yok diyor bu türlü bir şey. Bütün görüntü yayınlarının hepsini kendilerine gösterdik, gösteriyoruz. Türkiye’ye bunları anlatamazsınız. Zira biz her vakit haktan, hakikatten yana, nitekim yana olduk. Bu teröristlerle verdiğimiz gayrette bize kalkıp kimse hesap soramaz”
Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi ve “Büyükelçinin Gözünden Suriye” isimli kitabın müellifi Ömer Önhon, Suriye ve Türkiye ortasındaki son gelişmeleri BBC Türkçe’ye kıymetlendirdi.
“Rusya ve ABD ile yapılan mutabakatlar yerine getirilmedi”
Türkiye Suriye’de muhtemel bir kara harekâtı ile neyi hedefliyor?
Birincisi hududun öte yanında terör örgütlerinin, yani gerek YPG olsun gere DEAŞ olsun, orada bir yapı oluşturmamasını hedefliyor. Yani bir nevi sonun öte yanında bu terör örgütleriyle komşu olmamayı. İkincisi orada bir inançlı bölge oluşturmak; zira o bölgeden Türkiye’ye çok atak oldu, çok havan atıldı, bombalı aksiyonlar oldu ve çok vatandaşımızı kaybettik. Üçüncüsü de Türkiye’deki Suriyeli sığınmacıların geri dönebilecekleri bir güvenlikli bir bölge oluşturmak.
Bölgede farklı aktörlerin olması, orayı çok karmaşık bir yapı haline getiriyor. Bu farklı aktörlerin de öncelikleri ve gündemleri vakit zaman birbiriyle çatışabiliyor. Hem Amerika hem Rusya Türkiye’nin kendini savunma hakkını vurguluyorlar fakat son birkaç gündür bir kara harekâtına da karşı olduklarını ortaya koyuyorlar. Amerika daima olarak önceliğinin DEAŞ ile gayret olduğunu ve bu DEAŞ ile çabayı rastgele bir formda zayıflatacak bir teşebbüse karşı olduğunu tabir ediyor.
Burada stratejik müttefik olan Türkiye ile DEAŞ’a karşı çabada yanına aldığı YPG ortasında tercih yapmak durumunda kalıyor. Rusya da epeydir Türkiye’nin Esad ile muahedesini teşvik ediyor fakat öbür taraftan YPG ile Esad ortasında da bir müzakere ortamı yaratılması için çalışıyor.
Türkiye’den son günlerde yapılan açıklamalara bakınca ise 2019’da aslında Rusya ve ABD ile varılan mutabakatların yerine getirilmemiş olmasından şikayetçi olduğunu görüyoruz. 2019’da Barış Pınarı Harekâtı sonrasında ile Rusya ile yapılan Soçi Anlaşması’nda, YPG’nin Münbiç’ten ve Tel Rıfat’tan büsbütün çekilmesi üstüne mutabık kalınmıştı lakin bu olmadı.
Son periyotta Türkiye ve Suriye’den yapılan açıklamaları dikkate aldığınızda kısa ve orta vadede Türkiye Suriye bağları için ne öngörüyorsunuz?
Türkiye, ABD, Rusya ve İran ileride bu siyasi tahlilin ana aktörleri ortasında olacaklar. İstihbarat kuruluşları bugüne kadar görüşüyorlardı. Artık o görüşmelerde ele alınan mevzuların aşikâr bir noktaya getirilmesi ve ondan sonra siyasi seviyede görüşmelere geçilmesinin öngörüldüğünü anlıyoruz lakin şu anda o noktada olmadığı görülüyor.
Esad’ın bu işi daha ağırdan aldığı ve Türkiye’nin daha istekli olduğu üzere bir hava var. Bunun sebebi olarak da Türkiye’de yaklaşan seçimler ileri sürülüyor. Bilhassa Türkiye’nin seçimlerden evvel güvenlik ve sığınmacılar konusunun çözülmesini istediği… Esad’ın da Türkiye’deki hükümete seçimler öncesi bu türlü bir yardımda bulunmak istemediği formunda yorumlar var. Şu anda herhalde görüşmeler devam ediyordur, istihbarat seviyesinde ya da öteki kanallarda. En azından şu an için bir ilerleme olmadığını görüyoruz.
Önümüzdeki devirde bu iki ülkenin önderinin bir ortaya gelip bir el sıkışmasıyla bütün işler çözülmüyor olağan; çok sayıda mesela var yıllar içerisinde biriken. Bu problemlerin bir formda çözülmesi gerekiyor. Esad, ‘Bu savaşın kazanını benim ve hasebiyle benim dediğim olur’ diyor ancak ortam hiç o denli değil, çok sayıda muhalif var. Muhalifler ortadan kaybolmuş yahut buharlaşıp gitmiş değiller. Bu muhalifler de şayet tahlilin bir kesimi olmazlarsa o vakit ben bir tahlil olmasını sahiden sıkıntı görüyorum orada.
“Harekattan vazgeçildi ya da yüzde yüz yapılacak diyemiyoruz”
Türkiye haftalar evvel açıkladığı Suriye kara harekâtına neden başlayamadı?
Aslında bunu daima söylüyor Türkiye. ‘Biz buradaki tehdidi bertaraf etmek için bir adım atacağız fakat o adımın nasıl ve ne vakit olacağı bizim takdirimizde, vakti gelince her şey olur’ diyorlar. Yani o tehdidin bertaraf edilmesi kararı alınmış ancak bunun nasıl ve ne vakit yapılacağı öteki bir şey. Evet, birtakım istikrarlar var alışılmış ki. O dengelerin de bir halde dikkate alındığını düşünüyorum ancak harekattan vazgeçildi ya da yüzde yüz yapılacak diyemiyoruz.
Şu an nokta operasyonları devam ediyor. Tahminen nokta operasyonları ve diplomatik görüşmeler bir sonuç verir ve Türkiye istediğini elde eder. Yahut istediğini elde edemez, onun üzerine daha geniş kapsamlı bir harekât olur. Onları vakit gösterecektir.
Türkiye Suriye’deki geçmiş harekatlarda istediklerini ne ölçüde elde edebildi?
Türkiye Suriye sonu 911 km uzunlukta bir hudut. Bu hududun öte tarafında 2011’den beri bir güvelik boşluğu var. Bu boşluğu da türlü yapılar doldurdu. Bir taraftan YPG, bir orta da DEAŞ vardı orada. Türkiye daha evvel Fırat Kalkanı, Zeytin Kısmı, Barış Pınarı ve en sonunda 2020’de İdlib’te Bahar Kalkanı harekâtı yaptı. Her harekatta kesinlikle bir formda o harekatın gayelerine kıymetli ölçüde ulaşıldı. O bölgeler terör örgütlerinden temizlendi, terör örgütleri geri itildi lakin bütün bu harekatlar yüzde yüz muvaffakiyete ulaşmış olsaydı bugün herhalde yeni bir harekât yapma gereksiniminden bahsedilmezdi. Demek ki bir kısım şeyler eksik kaldı.
Barış Pınarı harekâtı niçin sonlandırıldı? Maksatlara ulaşıldı denildi fakat Ruslarla yapılan mutabakatta Mümbiç’ten Tel Rıfat’tan YPG’nin çekileceği kayıt altına alınmıştı lakin bu gerçekleşmedi. Barış Pınarı harekât bölgesiyle Fırat Kalkanı hareket bölgesi ortasındaki bölgede hala YPG’nin olduğunu görüyoruz; ek olarak Ruslar var, İranlılar var, rejim var ve oradan Türkiye’ye yönelik hala ataklar yapılabiliyor. Hasebiyle eski harekatlar kendi içinde hedeflerine büyük ölçüde ulaştılar lakin Türkiye o bölgede istediğine yüzde yüz aldı demek güç.
“Suriye’de muhalifleri de kapsayan bir siyasi tahlile muhtaçlık var”
Böylesi bir ortamda Suriye’nin geleceği ile nasıl bir senaryo öngörüyorsunuz?
Farklı ülkelerin farklı aktörlerin ve vakit zaman çatışan öncelikleri olması tabi bu bölgede bu külfetlerin devam etmesinde çok değerli bir öge. Ülkedeki bu sorunların nedeni rejimin pek katı bir formda muhalif sesleri bastırmaya çalışmasıydı, vakit içerisinde bu döndü ve bir iç savaşa evrildi. Şayet bu yaklaşımlarını değiştirmezlerse çok da bir şey değişmeyecek.
Bu baskının, yolsuzluğun bir formda bertaraf edilmesi lazım. Muhaliflerin de sürece dahil edilmesi lazım ki herkes tarafından kabul edilebilir bir siyasi tahlil bulunabilsin. Bu işin varması gereken yer, Suriye halkının büyük bir çoğunluğunun ortak bir mutabakatını sağlayacak bir tabanda uzlaşılabilmesi lakin çok kolay bir şey değil bu. Başta komşu ülkeler olmak üzere memleketler arası topluluğun, BM’nin bu bahiste kesinlikle takviye olması gerekiyor. Suriye’nin hem siyasi hem ekonomik güvenliğe kavuşturulması gerekiyor ki o vakit sığınmacılar da geri dönmeye başlayabilsinler. Lakin bunlar kolay şeyler değil, kesinlikle vakit alacaktır ve meşakkatli olacaktır, çok kolay bir süreç beklemiyor.
Suriye’de temel olan siyasi tahlildir. Ama Esad idaresi şu anda ‘Savaşın kazananı biziz, münasebetiyle bu ülkede rastgele bir tahlilin parametrelerini biz belirleriz, dışarıdan dayatmayı kabul etmeyiz’ üzere bir hava içinde lakin bu çok aldatıcı bir yaklaşım. Zira Esad şu anda ülkesinin yüzde 60’ının denetimi elinde. Öbür yerlerde YPG var, muhalifler var ve hatta kendi denetimi altındaki bölgelerde bile pek önemli problemler var. En son yaz aylarında Darha’da çok büyük olaylar çıktı.
Daha geçen hafta Süveyda’da çok büyük olaylar çıktı. Suveyda biliyorsunuz Suriye’de dürzilerin kenti olarak bilinir ve savaş boyunca savaşın çok büyük ölçüde dışında kalmayı başardılar fakat geçen hafta tekrar yolsuzluk, ekonomik sorunlar, baskı üzere nedenlerle bir ayaklanma yaşandı orada.
Bu nedenlere baktığınızda aslında 2011’de krizin başlamasına neden olanlarla tıpkı olduğunu görüyorsunuz, yani demek ki 11 yılda değişen bir şey yok. Bir de doğal ülkenin iktisadı çok makus, halkın çok büyük bir kısmı açlık hududunda yaşıyor ve beşerler şu anda Esad’ın denetimi altındaki bölgelerden ekonomik sorunlardan ötürü kaçıyorlar.
Rusya ve ABD’nin Suriye’de yakın gelecekteki amaçları ne ve bunlar Türkiye’yi nasıl tesirler?
Amerika’nın önceliği sık sık söyledikleri üzere, DEAŞ’ın bir daha canlanmaması ve İran’ın oradaki mevcudiyeti diye düşünüyorum. Rusya da daha evvel epey görünür bir halde bulunduğu Orta Doğu’dan, Sovyetler Birliği yıkıldıktan ve Soğuk Savaş da sona erdikten sonra çıkmak zorunda kalmıştı ve mevcudiyeti çok zayıflamıştı. Ama bu Arap Baharı ve Suriye’deki iç savaş Ruslara Suriye’de tekrar bir yer tutmaları için bir fırsat verdi ve şu anda Ruslar oraya çeşitli hallerde yerleşmiş durumdalar. Onların da emelinin o yerleşikliklerini devam ettirmek ve bölgede yeniden kelam sahibi bir ülke olmaya devam etmek olarak görüyorum.
Ruslar tabi şu anda güçlerini Ukrayna’ya vakfetmiş durumdalar ve doğrusu bekledikleri hızda bir sonuca gidemedikleri üzere çok da olumsuz bir noktadalar, itibarları de darbe almış durumda. Bir görüş Rusların Suriye’deki varlıklarının Ukrayna’daki savaş nedeniyle azalacağı istikametinde ancak ben o denli düşünmüyorum.
Barış Pınarı bölgesine baktığınızda, huduttan 32 km derinlikte, 140 km uzunluğunda bir bölge terör örgütünden temizlendi. Orası muhalif kümelerin idaresinde, Türk askeri de var hasebiyle evet orası inançlı bölge lakin onun başka tarafında YPG’nin olduğu yerler hala inançlı bölge değil. Hasebiyle evet, orada inançlı bölge olarak nitelendirilebilecek yerler var fakat hudut uzunluğunun tamamı o denli değil.