Ortadoğu, uzun yıllardır görülmemiş, tarihi gelişmelere sahne oluyor. Ve bu gelişmeler, şu günlerde seçimlere odaklanmış Türkiye’yi hem iç ve dış siyasette hem de güvenlik alanında yeni sınamalarla karşı karşıya getiriyor.
Suudi Arabistan ve İran, Çin’in arabuluculuğunda diplomatik alakalarının tekrar tesisi konusunda anlaştı. Bu gelişme, Arap ülkelerinin Esad rejimi ile bağlarını olağanlaştırma adımlarına da büyük bir ivme kazandırdı.
DW Türkçe’den Paha Akal’ın haberine nazaran, Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanı Dr. Salim Çevik, DW Türkçe’ye gelişmeleri “Bölgede çözülmeye başlayan kamplaşmaları bir nevi bir barış sürecinin başlaması, ABD sonrası Ortadoğu’ya hazırlık üzere görüyorum” kelamlarıyla kıymetlendirdi.
ÇİN, RUSYA VE İRAN, ABD’YE MEYDAN MI OKUYOR?
Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır üzere, uzun yıllar boyunca ABD’nin Ortadoğu’daki değerli müttefikleri olan ülkeler, Washington Yönetimi’nin Afganistan’da yaptığı üzere bölgeden çekilmesinden, muhtaçlık duydukları anda takviye bulamamaktan telaş ediyorlar.
Salim Çevik, kelam konusu ülkelerin bu kaygı nedeniyle tehdit olarak algıladıkları meseleleri çözmeye yöneldiklerini anlatırken “Suudi Arabistan, muhtemelen Çin olmasa da İran ile görüşecekti lakin arabuluculuk payesini Çin’e vererek birebir vakitte ABD’ye ‘alternatifsiz değiliz, sen de artık ayağını denk al’ iletisini göndermiş oldu” diye konuştu.
Gelişmeleri DW Türkçe’ye kıymetlendiren Amerikalı Ortadoğu uzmanı Joshua Landis ise ABD’nin dünyadaki muhteşem güç pozisyonunu kaybetmekte olduğuna işaret etti.
Oklahoma Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yöneticisi Landis, ABD ile Çin ortasındaki rekabetin Ortadoğu’ya yansımalarını “ABD, dünyadaki üstün güç pozisyonunu kaybediyor… Artık sahnede öteki oyuncular da var. Rusya askeri olarak çok güçlü olmasa da değerli bir oyuncu, Çin ise gerçek bir alternatif olarak sahneye çıkmakta, fakat daha bir 5-10 yılı var… Çin şimdi ABD ile ipleri koparmadı. Zira şimdi güç kaynakları bağlamında bağımlı olduğu Ortadoğu’da ABD’nin sahip olduğu üstünlüğü devralacak pozisyonda değil. Lakin rekabet gitgide sertleşiyor, bilhassa güvenlik alanında” kelamlarıyla kıymetlendirdi.
‘SAVAŞ HATALISI ESAD’IN SAVAŞI KAZANMASI BÜYÜK UTANÇ’
Bölgedeki “normalleşme” atılımları, Batı’nın 13 milyon Suriyeli’nin yerinden edilmesinden sorumlu tuttuğu, savaş hatalısı olarak nitelendirdiği Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın pozisyonunu da güçlendirdi. Esad rejimi, Arap Ligi’ne yine kabul edilmeye ve milletlerarası siyaset sahnesine geri dönmeye çok yaklaştı.
“Bir savaş hatalısı olan Esad’ın savaşı kazanması, tekrar kırmızı halılarla karşılanacak olması, insanlık için büyük bir utanç. Lakin şu an gelinen noktada gerçek politik bunu dayatıyor” diyen Salim Çevik, bunda ABD’nin eski başkanı Obama’nın kırmızı çizgilerinden geri adım atması, İran ve Rusya’ın Esad’ı korumak için Suriye’ye müdahale etmelerine müsaade verilmesi üzere “son 10 yılda yapılmayanlar ile yapılan yanlışların birikiminin bir sonucu” olduğunu söyledi.
ABD SESSİZ KALARAK ÖRTÜLÜ ONAY MI VERİYOR?
Washington da hararetli tartışmalar yaşanıyor. Ortalarında eski Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey, eski CENTCOM (ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı) kumandanlarından Kent McKenzie üzere isimlerin de bulunduğu 40 eski üst seviye ABD yetkilisi ve Suriye uzmanı kaleme aldıkları bir mektupla Lider Joe Biden ve Dışişleri Bakanı Antony Blinkin’e, Esad ile süratli ve şartsız olağanlaşma sürecinin önlenmesi için davette bulundu. “Suriye ihtilafına neden olan hiçbir sorun çözümlenmedi” tabirlerine yer verilen mektupta, Esad ile olağanlaşmaya reaksiyon göstermeyerek fiilen müsaade vermenin, bölgede güvenlik ve istikrarın sağlanması umuduna büyük ziyan vereceği uyarısı yapıldı.
Ancak Joshua Landis üzere Biden idaresine, Türkiye ve Arap ülkelerinin Esad ile olağanlaşmasını durdurmak yerine bu ülkeleri cesaretlendirme daveti yapan Amerikalı uzmanlar da var. Bunun nedenlerini DW Türkçe’ye anlatan Landis, “ABD ve Türkiye’nin Suriye ihtilafının kaybedenleri” olduklarını, gelinen noktada Washington’ın Esad ile olağanlaşma sürecine müdahil olup Şam rejiminden olabildiği ölçüde somut kazanımlar elde edilmesine katkı sunması gerektiğini, bu sayede de ABD’nin bölge diplomasisindeki liderliğini geri kazanabileceğini söyledi.
‘ABD, ŞAM VE KÜRTLER ORTASINDA UZLAŞIYI TEŞVİK ETMELİ’
Esad ile olağanlaşma, ABD’nin Suriye’nin kuzeyinden çekilmesi manasına gelecek. Bölgedeki askerlerinin sayısını önemli boyutta azaltan ABD’nin bu istikamette, en azından kısa vadede, adım atması beklenmiyor.
Ancak Amerikalı uzman Landis, ABD’nin Suriye’nin kuzeyinde daha uzun mühlet kalması için artık makul nedenler bulunmadığını, Afganistan gibisi bir çekilme yaşanmaması için de Washington’un Şam ile Suriyeli Kürtler ortasında bir uzlaşı sağlanmasını teşvik etmesi gerektiğini vurguladı. ABD’nin IŞİD’in mağlup edilmesine takviye olan iki milyon Kürt’e borçlu olduğunu söyleyen Joshua Landis, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Bu bölgenin, Afganistan’da olduğu üzere, panik ve kaos ile çöküşüne müsaade vermemek için ABD’nin Kürtlere ‘Şam ile müzakere edin’ diyerek bölgeden ayrılması ve uzlaşmalarını sağlaması daha yanlışsız. Üst seviye isimler ‘hain’ olarak muamele görecekleri ve tehdit altında olacakları için ABD’ye gitmek zorunda kalabilir, daha alt seviyedekiler ise Şam ile müzakere edecektir, zira Şam’ın onlara, YPG’lilere muhtaçlığı var, onlarla geçmişe dayanan münasebetleri var. Uzlaşmaları mümkün, görüş ayrılıkları büyük ölçüde Suriyeli Kürtlerin sahip olacakları özerkliğin seviyesi ile ilgili…”
Landis, Kürtlerin Şam ile uzlaşması sonucunda, Türkiye’nin ABD’nin Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) destekleyerek aslında Kürtlerin bölgede farklı bir devlet kurmasına yardım ettiği istikametindeki suçlamasının boşa çıkartılabileceğini, ABD-Türkiye ilgilerinin gerilemesine yol açan en değerli hususun da gündemden düşebileceğini kaydetti.
‘ANKARA-ŞAM NORMALLEŞMESİNDE ABD BELİRLEYİCİ’
Peki Arap ülkelerinin Şam ile diplomatik temaslarına sürat vermesi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Esad ile olağanlaşma ataklarını nasıl etkiliyor?
CATS uzmanı Salim Çevik, bu soruyu “Esad artık Erdoğan’a muhtaç değil… Arap ülkeleriyle bağlantılarının olağanlaşıyor olması, milletlerarası izolasyonunu kırmaya yönelik kazanımları, onun açısından Türkiye ile siyasi bir uzlaşmanın kıymetini azaltıyor” kelamlarıyla yanıtladı.
Ayrıca Türkiye’nin Şam ile münasebetlerinin normalleşmesinin ABD’ye bağlı olduğunun da altını çizen Çevik, “Ankara’daki güvenlik aygıtının olağanlaşma konusunda beklentisi Suriye’deki Kürt devletinin varlığının son bulmasıdır. Bunun ise temel belirleyeni ABD. Lakin ABD’nin Suriye’nin kuzeyindeki varlığı devam ettiği surece, Kürt kümeleri amaç alınamaz. Amerikalılar çekildiği takdirde, Şam ve Ankara için bir pazarlık ve her iki tarafın istedikleri kazanımları elde edebilmeleri için bir senaryo doğuyor. Bu da Türkiye’nin Esad’a cihatçıları vermesi karşılığında, Esad’ın da Suriyeli Kürtler konusunda Ankara’nın beklentisini karşılamasıdır” diye konuştu.
‘KÜRTLER KÖŞEYE SIKIŞMIŞ DURUMDA’
Bu ortada Türkiye, ABD’nin IŞİD ile uğraşta “müttefik” olarak tanımladığı, fakat Ankara’nın PKK’nın uzantısı olarak gördüğü ve belkemiğini YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) yönelik baskısını son devirde arttırdı. Son olarak 7 Nisan’da, SDG kumandanı Mazlum Abdi ve kendisine eşlik eden ABD askerlerinin bulunduğu konvoya 100 metre aralıkta İHA saldırısı düzenlendiği açıklandı. Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’ndeki Süleymaniye kentindeki bu akın, geniş yankı buldu ve dikkatlerin Türkiye’ye çevrilmesine yol açtı.
“Anladığımız kadarıyla Türkiye bilerek konvoyu direkt gaye almamış. İstese alırdı lakin aslında bu yolla Amerikalılara ‘bak benim sabrım taşıyor’ iletisi veriyor… Lakin bu iş artık sürdürülemez bir açmaza girdi” diyen Salim Çevik, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Washington’un ‘Türkiye daha önemli’ deyip Kürtleri artık kaçıncı defa satmasının artık bir vakit sıkıntısı olduğu konuşuluyor. Türk-Amerikan münasebetleri biraz toparlandığı andan itibaren bu mevzu, ABD’nin Türkiye’ye vereceği en büyük armağan ve oduna dönüşebilir. Bütün bunlar Kürtlerin Şam ile müzakerelerindeki ellerini de zayıflattı. Kürtler önemli manada köşeye sıkışmış durumda.”
KILIÇDAROĞLU YENİ BİR TAHLİL SÜRECİ BAŞLATIR MI?
Türkiye’de dikkatler 14 Mayıs seçimlerine çevrilmiş durumda. Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu, CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun “Bir de Benden Dinleyin. CHP Kürt Probleminin Tahlilinde Ne Dedi?” kitabının önsözünü kaleme aldı ve burada “Kürt sorunun demokratik yollardan çözmeye kararlıyız” sözlerine yer verdi. Son olarak da Twitter’da “Kürtler” başlığıyla bir görüntü paylaşım yaptı, AKP’yi seçim süreçlerinde “milyonlarca Kürt’e terörist muamelesi yapmak”, “milyonların haysiyetiyle oynamakla” eleştirdi, bunu “utanç verici” olarak nitelendirdi.
Peki muhalefetin seçimleri kazanması halinde, sürdürülebilir bir tahlil sağlayacak, yeni bir barış sürecinin başlatılması mümkün mü?
CATS uzmanı Çevik’e nazaran aslında Türkiye’nin jeostratejik çıkarları, Kürt meselesini çözmeyi gerektiriyor.
“Türkiye bu sorunu çözmeyerek çok milliyetçi refleks vererek kendi ayağına da sıkıyor” diyen Çevik, “Türkiye’nin Ortadoğu’daki aktifliğini muhakkak oranda sınırlayan şey barış sürecinin çökmesi. İç siyasetteki şövanist kazanım için barış süreciyle eline geçmiş altın fırsatı harcamak, memleketler arası ilgiler ve gerçek politik açısından baktığınız vakit akıl dışı. Lakin muhalefetin iktidara gelmesi durumunda ne olur onu bilmiyoruz. Zira o blok içinde de çok önemli bir milliyetçi kanat var. Rasyonel olan bu türlü bir sürecin başlaması ancak güç görünüyor” öngörüsünü paylaştı.
ERDOĞAN KAZANIRSA İKİNCİ BİR BAHT VERİR Mİ?
Öte yandan Erdoğan’ın da perde gerisinde Kürt siyasal hareketindeki kimi aktörlere seçimlerden sonra yine bir barış süreci başlatabileceği tarafında iletiler verdiği tez ediliyor.
Salim Çevik, Erdoğan’ın iktidarda kalması halinde yaklaşık beş yıl MHP’nin dayanağına gereksinim duymayacağını, tekrar bir barış süreci başlatmasının ihtimal dışı olmadığını fakat bunda muhataplarının vereceği karşılığın kilit değer taşıyacağını kaydetti.
Salim Çevik, “Kürt siyasal hareketi içerisinde iki damar var. Demirtaş’ın sözcüsü pozisyonunda göründüğü bir damar ‘biz Türk muhalefetinin bir kesimiyiz, önceliğimiz Türkiye’nin demokratikleşmesi’ diyor. İkinci damar ise ‘bizim önceliğimiz Kürt halklarının kazanımları olmalı, Kürtlerin çıkarlarını önceliklendirmeliyiz’ diyor. Ben Erdoğan seçimleri kazanırsa, Kürt siyasal hareketi içersindeki Demirtaş’ın çizgisinin zayıflayacağını düşünüyorum. Tahminen Kürtler, Amerika’nın Suriye’den çekilmesi ve Esad-Ankara normalleşmesinin ivme kazanmasının yol açması mümkün şiddet sarmalından çıkmak için ‘Ankara ile münasebetlerimizi düzeltmeliyiz’ diyebilirler” görüşünü aktardı.
CİHATÇILAR TÜRKİYE’YE TEHDİT OLUŞTURABİLİR Mİ?
Bölgenin sahne olduğu süratli olağanlaşma süreci ve Türkiye’nin orta ve uzun vadede Esad rejimi ile bağlantılarını olağanlaştırma mümkünlüğü, birebir vakitte dikkatlerin Türkiye’nin desteklediği Suriyeli muhaliflere çevrilmesine de yol açıyor.
Adını daha sonra Ulusal Suriye Ordusu olarak değiştiren Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ne olacak? Türkiye’nin denetimi altında bulunan bölgelerdeki cihatçılar, Esad ile alakaları olağanlaştırma müzakereleri başladığı takdirde ne yapar?
Bu soruları yanıtlayan CATS uzmanı Çevik, “Türkiye’nin silahlandırdığı Suriyeli kümeler artık paralı askerlere dönüştü, hatta yeri geldiğinde Azerbaycan’a gönderiliyorlar, bu nedenle önemli bir tehdit oluşturdukları kanaatini taşımıyorum” dedi.
Buna rağmen asıl İdlib’deki cihatçıların tehdit oluşturabileceğine dikkat çeken Çevik kelamlarını şöyle tamamladı:”Kendine artık Tahrir eş- Şam diyen eski El Esas’ın Türkiye’de uzantıları varsa, işte o vakit Türkiye İdlib’den çekildiğinde bunlar bir güvenlik açığı yaratabilirler, ‘sen bizi sattın’ diyerek Türkiye’ye öfke ve intikam maksadıyla saldırabilirler… Bu natürel ki önemli bir tehdit oluşturabilir.” (DW TÜRKÇE)