Arthur Sullivan
2022 Dünya Kupası’na mesken sahipliği yapmaya hazırlanan Körfez ülkesi Katar, turnuva için bir servet harcadı. Bu turnuva, tüm vakitlerin en kıymetli Dünya Kupası tertibi olacak.
Katar’da 20 Kasım’ta başlayacak FIFA Dünya Kupası’nın gerçekte ne kadara mâl olduğunu belirlemek imkansız. Fakat 1930’dan beri düzenlenen dünya kupalarının en kıymetlisi olduğu kesin. Kimi hesaplamalara nazaran maliyeti evvelki 21 turnuvanın toplamından bile yüksek olabilir.
Çeşitli uzmanlar ve raporlara nazaran maliyeti 200 milyar doları aşacak ve hatta daha da yüksek olabilir. Bundan evvelki en değerli dünya kupaları, 2014’te Brezilya ve 2018’de Rusya’da düzenlenen turnuvalar olmuştu ki ikisinin de maliyeti 15 milyar dolardan daha azdı.
Sheffield Hallam Üniversitesi’nde spor finansı alanında ders veren Dan Plumley, Katar’ın mesken sahibi olarak seçildiği daha 2010 yılındaki erken kestirimlerin bile 65 milyar dolar potansiyel maliyete işaret ettiğini söylüyor.
Plumley, DW’ye verdiği demeçte “Bazı yeni araştırmalar potansiyel olarak 200 milyar dolara işaret ediyor. Her ne kadar kesin sayıları şimdi bilmesek de bu şimdiye kadarki en yüksek maliyet” dedi.
Maliyeti hesaplamak
Katar hükümeti, turnuvayı kazandığından beri paranın birçoklarını yeni metro çizgileri ve yollar, bir memleketler arası havalimanı, yaklaşık 100 yeni otel ve cümbüş tesisleri üzere futbol dışındaki alanlara harcadığından sayılar bilinmeyen.
Bu yatırımların birden fazla Körfez devletinin, Katar 2030 Ulusal Vizyonu olarak bilinen daha kapsamlı planının bir kesimiydi.
DW’ye konuşan Liverpool Üniversitesi’nden futbol finansı uzmanı Kieran Maguire, “Dünya Kupası, ülkenin altyapı sorunlarını ele almada hükümet için bir hızlandırıcı misyonu gördü. Onlara bir odak noktası verdi. Öteki Dünya Kupaları ile kıyaslayınca bu açık orta en pahalısı” sözlerini kullandı.
Plumley’e nazaran “yumuşak güç” için yapılan tüm bu yatırım ticari manada ziyana yol açabilir, lakin güç zengini Doha bundan pek endişeleniyor üzere görünmüyor.
Katar’ın ana maksadının ticari getiri olmadığı görüşündeki Plumley, “Turnuvaya konut sahipliği yapmada temel motivasyon milletlerarası ilgiler. Bir yumuşak güç stratejisi. Açıkça para Katar için bir sorun değil. Ülke elbette Dünya Kupası’na mesken sahipliği yapmanın maliyetini karşılayabilir ve bununla kontaklı ziyanları karşılamaya da istekli. Birçok açıdan 2022 Dünya Kupası finansal anomali” biçiminde konuştu.
Karanlık bir miras
Katar, tüm öteki Dünya Kupaları üzere “miras” problemiyle başa çıkmak zorunda. Turnuvanın, dört haftalık savurganlığın akabinde toplumun geneli için gerisinde manalı ve yararlı bir ayak izi bırakması beklenir.
Bu birçok Dünya Kupası tertibi için değerli bir zorluk, lakin Katar örneğinde daha önemli bir tasa kaynağı.
En önde gelen sorun stadyumlar. Sekiz stattan yedisi bu yılki turnuva için sıfırdan inşa edildi. Hükümet statları inşa etmenin 6,5 milyar dolara mâl olduğunu söylüyor. Dünya Kupası sona erdiğinde ise 2,8 milyonluk ülkenin bu kadar büyük statlara muhtaçlığı kalmayacak.
Bu son dünya kupaları için de bir sorundu ve Katar döngüyü kırmak istiyor. Stadyumlardan üçü, turnuva sonrasında da futbol maçlarına mesken sahipliği yapmaya devam edecek. Lakin kalan beşi ya büsbütün sökülecek ya da kapasiteleri azaltılarak farklı etkinlikler için de kullanılabilir duruma getirilecek.
Kieran Maguire, Katar’ın yeni altyapısını Avrupa Ligi ve Şampiyonlar Ligi üzere öbür büyük tertiplere konut sahipliği yapmak için de kullanabileceğini söyledi.
Gerçek maliyet: Göçmen personellerin yaşamları
Son 10 yıldır ülkede sıkı formda çalışan göçmen personellerin yazgısı Dünya Kupası’nın maliyetine ait soruları gölgede bırakıyor. Mesken sahipliğini kazandığı 2010’dan beri Katar, yabancı personellere muamelesinden dolayı insan hakları örgütlerinden önemli tenkit alıyor.
2016’da Milletlerarası Af Örgütü Katar’ı, Khalifa Milletlerarası Stadyumunun inşasında köle işgücü kullanmakla suçladı. 2010’dan beri binlerce göçmen çalışanın Katar’da öldüğüne dair raporlar var. Guardian gazetesi Şubat 2021 tarihli haberinde, 2010 yılından beri Hindistan, Pakistan, Nepal, Bangladeş ve Sri Lanka’dan gelen 6500 göçmen çalışanın Katar’da öldüğünü aktardı. İnsan hakları uzmanları, ölenlerin birçoklarının bilhassa Dünya Kupası hazırlıkları için ülkede bulunan personeller olduğunu söylüyor.
Katar son yıllarda personel hakları konusunda kimi mütevazi iyileştirmeler yaptı lakin Af Örgütü’ne nazaran büyük sorunlar çözülmeden duruyor. Geçen ayki raporunda örgüt, “İnsan hakları ihlalleri kıymetli ölçüde devam ediyor” dedi.
FIFA tekrar kazandı
FIFA için ne personel vefatları ne de turnuvanın maliyetine dair sorular bir sorun teşkil etmiyor.
Dan Plumley, tıpkı 2018’de olduğu üzere turnuvanın tekrar büyük bir mali kar sağlayacağını belirtiyor.
2018’deki gelirlerin FIFA’nın beklentilerin çok üzerinde olduğuna dikkat çeken Plumley, “FIFA için Dünya Kupası, faaliyetlerini bir dört yılda sürdürebilmek için gerekli finansmanı sağlamakla ilgili” diyerek şöyle devam etti:
“Katar’da da FIFA için benzeri bir muvaffakiyet bekleyin. Turnuva mesken sahipliği ilgili ülke için büyük bir maliyet olabilir lakin bu FIFA’nın faydasına zira aktifliğin muvaffakiyetini garantiler. Ve elbette FIFA’nın maliyet konusunda endişelenmesine gerek yok.”