Türkiye’deki gelişmeleri yakından izleyen global risk uzmanı Dr. Wolf Piccoli, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın mevcut koşulların sürmesi halinde seçimleri kazanabileceğini söyledi.
Erdoğan’ın “yeni iktisat modeli” olarak nitelendirdiği siyasetlerinin ne yeni ne de bir model olduğunu kaydeden Piccoli, “Akıllara ziyan bir deneyden ibaret. Üstelik bu deney, sefalet ile sonuçlanıyor” diye konuştu.
Bununla birlikte Piccoli, Erdoğan’ın iktisatta istikrar olduğu biçiminde gerçek olmayan bir algı yarattığını, bir yandan muhalefete baskıyı daha da artırırken, eşzamanlı olarak kendilerine oy verme potansiyeli olan ülkenin yüzde 50’sini, Türkiye’nin mali durumunu zayıflatmak kıymetine da olsa, para yağmuruna tuttuğunu söyledi.
Muhalefeti, “Başkaları makus diye kazanabileceğinizi düşünmek çok da işe yarayan bir strateji değil” sözleriyle eleştiren Piccoli, “Erdoğan’ın seçimlere giden süreçte elini güçlendiren bir öbür avantaj da aslında son yirmi yıldır işine yarayan şey: Muhalefet. Muhalefet, adeta Erdoğan’ın en kıymetli seçim müttefiki gibi” diye konuştu.
Politik risk danışmanlığı hizmeti veren Teneo’nun Eş Başkanı ve Araştırma Direktörü Dr. Wolf Piccoli’ye yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şöyle:
Türkiye’de yaklaşan seçimler öncesinde iktisatta yaşanan gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz ?
Dr. Wolf Piccoli: Türkiye iktisadında, son derece istikrarsız bir istikrar mevcut. Buna neden olansa Türk hükümetinin uyguladığı ve “yeni bir iktisat modeli” olduğunu sav ettiği siyasetler. Yeni iktisat modeli diye tabir ettikleri aslında ne yeni, ne de bir iktisat modeli. Akıllara ziyan bir deneyden ibaret. Üstelik bu deney, sefalet ile sonuçlanıyor…
Bu politikaları neden büyük bir başarısızlık olarak görüyorsunuz?
Hatırlarsanız bu modeli tanıtırken ulaşacaklarını tez ettikleri amaçları de açıklamışlardı. Pekala ne vaat etmişlerdi? Bu model ile daha fazla yatırım çekeceklerini söylemişlerdi. Halbuki yatırımlar geriledikçe geriliyor. Cari süreçlerde fazla verileceği söylenmişti. Acı gerçek şu ki, Türkiye’nin son 11 aydaki cari açığı 45 milyar dolara ulaştı, yani durum uygunlaşmak yerine daha da berbatlaştı. TL’nin bedel kazanacağını argüman etmişlerdi. Herkes bunun da gerçekleşmediğini pek uygun biliyor. Pekala fiyat istikrarı sağlanacağı vaadi gerçekleşti mi? Bu da olmadı. Türkiye’de enflasyon son 24 yılın en yüksek düzeyine ulaştı… Model çuvalladı, başarısız oldu. Son bir kaç ayda yapabildikleri tek şey TL’yi bir halde istikrarda tutmak oldu. Lakin bunun da iktisada maliyeti çok büyük. Üstelik bu da süreksiz tedbirler, piyasalara baskı ve tıpkı vakitte büyük ölçüde Körfez’den ve Rusya’dan, bölgedeki dostlarından sağladıkları mali yardımların bir sonucu…
Dost derken? Rusya ve BAE sizce Erdoğan’ın dostları mı? Seçimler öncesinde Erdoğan’a verilen bu desteğin gerisinde sizce neler olabilir?
Bakın, Türkiye’ye son periyotta makul ülkelerden ve nereden geldiğini bilmediğimiz kaynaklardan, paralar geldi. Son 12 aya baktığınızda net yanılgı noksan girişinin 22 milyar dolar olduğunu görüyoruz, cari açığın yaklaşık yüzde 53’ünü oluşturuyor. Bu çok büyük bir meblağ. Bunun geçmişte de, ne vakit bir kriz olsa, yaşandığını gördük. 2018’de Trump nedeniyle yaşanan krizde olduğu üzere. Fakat bu seviyede bir artış görmemiştik…
Peki bu para nereden geliyor olabilir?
Ancak spekülasyon yapabiliriz. Bunlar, yurtdışında sahip oldukları parayı Türkiye’ye geri getiren Türk şirketleri olabilir. Tahminen bu paraya muhtaçlıkları vardır ya da spekülasyon için bir fırsat olduğunu görmüşlerdir. Bunun büyük ölçüde Rus parası olduğu ile ilgili spekülasyon da yapabiliriz. Fakat bilmiyoruz. Ayrıyeten bunlardan bağımsız olarak bir de Katar, Güney Kore, Azerbaycan, geçmişte Çin ile olduğu üzere swap mutabakatları ile gelen paralar var. Ve bir de Rusya üzere Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’na para yatıranlar var, yeniden Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) geldiği tez edilen 5 milyar var… Pekala bunlar dost ülkeler mi? Türkiye için Rusya ile münasebetlerin özgün bir pozisyonu var. Başka ülkelere bakacak olursak, geçmişte tansiyonlar yaşanmış olsa da, ister Suudi Arabistan ister BAE olsun, Erdoğan’ın seçimleri kazanması onların çıkarına. Zira Erdoğan onlar için bir cins istikrarı temsil ediyor.
Bu nedenle mi Erdoğan’ı desteklediklerini düşünüyorsunuz?
Türkiye’de koalisyon hükümetlerinin çok başarılı olamadığı biliniyor. Bir de 6 partili bir koalisyon hükümeti alternatifini düşünün. Tam olarak ne hedefledikleri anlaşılamayan, tek ortak noktaları Erdoğan’dan kurtulmak olan bir koalisyon ile kim uğraşmak ister? Üstelik bu koalisyon hükümetinde zati AKP iktidarı devrinde misyonlar üstlenmiş isimler de olacaksa. Altılı Masa’ya bir bakın. Dış siyaset deneyimi olan yegane isimler Ali Babacan ile Ahmet Davutoğlu. Ki Davutoğlu, Türkiye tarihinin en berbat dışişleri bakanı… Her ikisinin de neredeyse hiç seçmen dayanağı yok. Kılıçdaroğlu’nun dış siyaset deneyimi yok Akşener’in de. Dolaysıyla memleketler arası alanda Türkiye’deki muhalefet bir bilinmezlik oluşturuyor.
Öngöremedikleri bir koalisyon hükümeti yerine, Erdoğan’ın iktidarda olduğu bir Türkiye’yi mi tercih ediyorlar?
Bir kaç ay evvel yaptığınız bir değerlendirmede seçimlerle ilgili öngörünüzün ne olduğu sorusuna Erdoğan’ın seçimleri kazanma olasılığının güçlü olduğu yanıtını verdiniz. Hala bu görüşte misiniz?
Erdoğan’ın son bir kaç aydır siyasette yapmayı başardığı, aslında daima yapmakta başarılı olduğu şey: Sıkıntıları kendi lehine, işine yarayacak biçimde devşirmek. Örneğin Rusya’nın Ukrayna savaşını kendi lehine çevirdi… Ayrıyeten iktisatta istikrar olduğu biçimindeki yanlış, gerçek olmayan bir algı da yarattı. Meğer iktisattaki mevcut istikrar çok istikrarsız. Erdoğan’ın seçimlere giden süreçte elini güçlendiren bir öbür avantaj da aslında son yirmi yıldır işine yarayan şey: Muhalefet. Muhalefet, adeta Erdoğan’ın en değerli seçim müttefiki.
Türkiye’de muhalefetin neden başarısız olduğunu düşünüyorsunuz?
Muhalefet umut vermiyor, kendisi de esasen hayal gücünden, umuttan mahrum. Vakit geçtikçe, aslında Altılı Masa’yı oluşturanlar, tek maksatlarının yalnızca Erdoğan ile gayret olduğu izlenimi güçlendiriyorlar. Halbuki bu seçmenleri ikna etmeleri için kâfi değil. Üstelik hala ne cumhurbaşkanı adaylarını biliyoruz ne de iktisatta nitekim somut olarak ne hedeflediklerini.
CHP lideri Kılıçdaroğlu, Aralık ayında “Ekonomi Vizyon Belgesi’ni” açıkladığı bir toplantı düzenledi. Yabancı yatırımcılar size nazaran burada verilen mesajları yeterli bulmadı mı?
Hayır, bırakın bizi, iç kamuoyunda bile tesirli olmadı, yankı bulmadı. Sizinle bugün İstanbul’da bir gezintiye çıksak, insanlara Kılıçdaroğlu’nun açıkladıklarını sorsak hatırlayan çıkacağını düşünmüyorum.
Erdoğan’ın en çok eleştirildiği, bir çok sorunun kaynağı olarak hatalı dış politika görülüyor. Muhalefetin seçilmesi halinde dış politikada farklı, daha yapıcı bir çizgi izleyebileceklerini düşünmüyor musunuz?
Siz hiç muhalefetin AKP hükümetinin dış siyasetine önemli manada bir eleştirisini gördünüz mü? Mesela Suriye’ye operasyonlar konusunda geçmişte önemli bir muhalefet sergilemediler ya da AB, Akdeniz yahut Libya siyasetleri konusunda? CHP’nin ve tıpkı formda Güzel Parti’nin vakit zaman Erdoğan’dan daha da fazla NATO tersi olduğunu da biliyoruz. Kılıçdaroğlu değil miydi Erdoğan üzere Türkiye’deki ABD üslerini kapatmaktan kelam eden? Fark ne?
Türkiye’de yatırım yapmak isteyen yabancı iş çevrelerinin muhalefetten beklentileri neler?
AKP iktidarının Türkiye’yi getirdiği nokta nedeniyle çok sayıda nitelikli insan, ülkeden ayrılıyor, yurt dışında iş arıyor. Gençler geleceklerine ilişkin umutsuzlukluklarını dile getiriyorlar, yurtdışına gitmek istediklerini söylüyorlar. Genç işsizlik oranı yüksek… Onların seçimlerde tesirli olabileceğini düşünmüyor musunuz?
Yaklaşık 6 milyon dolayında genç seçmenden kelam ediliyor ve evet bu değerli ve belirleyeci bir oran. Lakin muhalefet bu gençlerin kendilerine oy vermeleri için, onları ikna etmek için söyleyin bana ne yaptı? Onları ikna etmek için bir uğraşı oldu mu? Birlikte bakalım muhalefete, bana söyler misiniz yeniyi temsil eden ne var? Son yirmi yıldır varolan fakat farklı gömlekler giymiş beşerler bunlar. Dahası daha formda görünse de Kılıçdaroğlu Erdoğan’dan da yaşlı… Diğerleri makûs diye kazanabileceğinizi düşünmek çok da işe yarayan bir strateji değil. Şu ana kadar müşahedem, muhalefetin bu genç seçmenleri kazanmak için hiç bir efor göstermediği yönünde.
Sizce muhalefetin seçimleri kazanmasında tesirli olabilecek atılımlar neler olabilir?
Türkiye’de yaşananlar konusunda tek başına Erdoğan’ı suçlamak kazandıracak bir strateji değil. Bilhassa Erdoğan Türkiye’deki neredeyse tüm medyayı denetim ederken. Şunu açıkça tabir edelim: Ortalama Türk seçmenin okuyabildiği, izleyebildiği öykü farklı. Onlara apayrı bir öykü anlatılıyor. Yaşananların sorumlusunun dış güçler olduğu argümanıyla başlıyor ve bu liste uzayıp gidiyor. Her gün yeni bir düşman uyduruluyor… Bu ortada herkes muhalefetin adayının kimliğine odaklanmış durumda. Ve evet, bu adayın kim olacağı doğal ki kıymetli. Ancak daha değerli olan bu adayın bir birlik sağlayıp sağlamayacağı, Altılı Masa’yı oluşturan aktörlerin samimiyetle, kuşkuya hiç yer bırakmayacak biçimde bu kişinin gerisinde birlik sergileyip sergilemeyecekleri. Zira bu sağlanamazsa onlar için oyun bitmiş demektir. Mesela Davutoğlu’nu evvelki gün televizyonda izledim ve söyledikleri tam da bilakis işaret ediyordu… Kanımca Davutoğlu’nun kendine atfettiği kıymet ve kıymet Erdoğan’ın kendine atfettiğinden de çok.
Erdoğan seçimler öncesinde iktisattaki makus gidişatı hafifletmeye dönük paketler, dayanaklar açıklıyor. EYT düzenlemesi, kur korumalı mevduat, esnafa takviye paketi, taban fiyata artırım, toplumsal konut projesi üzere atılımlar bunlardan yalnızca bazıları. Sizce bu adımlar Erdoğan’a beklediği seçim zaferini getirecek mi?
Seçim sistemini değiştirdiler, sonra muhalefete baskıyı arttırdılar, basına, toplumsal medyaya baskıyı yeniden artırıyorlar, sizin meslektaşlarınız hapiste… İmamoğlu hakkında bir dava daha açıldı, mali kaynakları kesilen HDP’nin kapatılmasından kelam ediliyor. Artık de eşzamanlı olarak seçmenlerini, kendilerine oy verme potansiyeli olan ülkenin yüzde 50’sini, Türkiye’nin mali durumunu zayıflatmak değerine da olsa para yağmuruna tutuyorlar.
Siz Türkiye iktisadının çok istikrarsız bir istikrarda olduğuna dikkat çekiyorsunuz. Sizce iktisat bu tıp popülist adımları kaldırabilir mi?
Odakları yalnızca seçmenin yüzde 50’si, geriye kalanlar umurlarında değil. Bu yüzde 50’ye harcayacakları da paraları var. Ayrıyeten Türkiye’nin kamu borcunun birden fazla gelişmekte olan ülkelerden daha az olduğunu söylüyorlar. En azından kağıt üzerinde bu hakikat fakat gerçekte bilgi sahibi olmadığımız oldukça bir borç var bu mevzu pek de sorgulanmıyor. Dolaysıyla seçimlere kadar paraları harcayacaklar, yılın ikinci yarısında da kemerleri sıkacaklar. Ve şu an ile seçim günü ortasında büyük bir dış şok yaşanmayacağını varsayarsak, bu istikrarsız dengeyi yerinde tutabileceklerinden yola çıkabiliriz. İçeride bu dengeyi sarsacak bir gelişme ihtimali görünmüyor…
Türkiye’de insanların yüksek enflasyon karşısında parasını koruyabilecek alternatif bir yatırım imkanı bulamaması nedeniyle borsaya ilgi son devirde artmıştı. Kendilerini enflasyona karşı korumak isteyen yerli yatırımcılar son deva olarak borsaya yönelmişti fakat görünen o ki, borsada da rüzgar bilakis dönmüş durumda. Sizce borsadaki düşüşün nedenleri ne?
Aslında yerli yatırımcılar öncesinde kriptoya yönelmişlerdi fakat bildiğiniz üzere makus deneyimler, bir dizi skandallar yaşandı, bu nedenle bu kısa süren bir deneyim oldu… Altına ilgi gösterenler oldu lakin TL’deki kıymet kaybıyla altın da pahalılaştı. Sonra borsanın popülaritesinde patlama oldu… Son haftalarda rüzgarın bilakis dönmesinin bir kaç nedeni olduğu görüşündeyim. Ekrem İmamoğlu hakkındaki mahkumiyet kararı nedenlerden biri… Lakin kâr realizasyonunun da bir etken olduğundan eminim. Zira bu kadar yükselişin bir hududu olucağını bilip, kârınızı alıp çıkmak istersiniz. Dolaysıyla çok da sürpriz değil yaşanan düşüş. Üçüncü bir neden de şu olabilir: Beşerler bunun bir balon olduğunu fark etmiş olabilirler. Zira bunun aslında enflasyondan korunmak için bir strateji haline geldiği, gerçekte ise ekonomik temeller üzerinden ilerleyen bir yükseliş olmadığı açık….
Siz az evvel dışardan önemli bir şok olmadığı müddetçe seçimlere kadar Erdoğan’ın seçmenlerin oylarını kazanabilmek için bu iktisat politikalarını sürdürebileceğini söylediniz. Halkbank davasının AKP’de önemli bir endişe kaynağı olduğu biliniyor. Geçenlerde ABD’nin, Erdoğan’a yakın isimlerden Sıtkı Ayan’ı yaptırımlar kapsamına alındığını ilan etmesi de soru işaretlerine yol açtı. Öte yandan hem AB hem ABD, Rusya’ya yaptırımların delinmemesi için Türkiye’ye baskısını arttırdı…
Seçimlere kadar bir şey beklemiyorum. Bakın aslında az evvel söylediğim şey ABD için de geçerli. Washington, Erdoğan ile baş etmenin güç olduğunu biliyor lakin alternatifin ne olduğu konusunda da soru işaretleri var. Zira sahiden de muhalefetin neyi temsil ettiği, ne yapmayı hedeflediği konusunda bir netlik yok. Öte yandan Türkiye’nin İran ve Venezuela’ya yaptırımları baypas etmeleri için sağladığı dayanak bilindiği için Rusya konusunda evet Ankara’ya ağır baskı yapılıyor. Türk özel bankalarının gerçek tarafta durmak için çok ihtiyatlı olacaklarından kuşkum yok. Zira ABD yaptırım listesine bir sefer girildiğinde işiniz bitmiş demektir. Onlar da bunun şuurunda. Kamu bankaları hakkındaysa kâfi bilgiye sahip değiliz. Onlarla ilgili bilinmeyen çok şey var, kara kutu gibiler. Bence AKP Hükümeti bildirisi anladı, sonları zorlamak isteyebilirler ancak ABD’nin seçimlerden evvel bu bahisle ilgili tansiyonu tırmandıracağını düşünmüyorum. Halkbank hakkında da seçimlere kadar bir karar çıkmayacaktır. Ancak Türkiye’nin F-16 talepleri de onaylanmayacaktır. Kanımca ABD vakit kazanmaya çalışıyor, seçimlere kadar olabildiğince düşük bir profilde ilerleyecek ve fakat seçimlerden sonra Türkiye’ye yönelik bir dış siyaset oluşturacak.
Bu ortada yolsuzluk, kara para aklama iddiaları da gündemden düşmüyor. Türkiye 2021 yılından bu yana kara para aklama ve terörün finansmanını önlemede gerekli adımları atmadığı gerekçesiyle gri listede. İzlenen iktisat politikaları nedeniyle de artık Türkiye’den bir hür piyasa iktisadı olarak kelam etmenin de mümkün olmadığı söyleniyor. Siz bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de kelam konusu olan, direkt ve dolaylı olarak, devletin iktisattaki rolünün güçlenmiş olması. Evet, kamu ihalelerinin siyasi emellerle kullanıldığını, iktidara yakın iş etraflarına bu mevzuda jestler yapıldığını görüyoruz. Ve evet kara para iktisadı var, daha evvel de vardı… Fakat bu mevzuda dürüst olayım, sonuç itibariyle öbür ülkelerden çok da farklı değil. Pek doğal ki İtalya’da kamu ihaleler konusunda Türkiye’de yapılanları yapamazsınız. Lakin kara para iktisadı yok mu? Var. Yeniden son yıllarda, Fransa ve Almanya dahil, devletlerin iktisattaki tartılarının arttığını görüyoruz. Koronavirüs salgını ve güç krizi bu süreci etkiledi. Lakin burada değerli olan şunlar: Hesap verilebilirlik ve şeffaflık var mı? Ve ne yazık ki bunlar Türkiye’de yok. Lakin şunu da vurgulamak gerekiyor: Türk özel dalı son yıllarda çok güçlü bir direnç gösterdi ve sergilediği bu direnci takdir etmek gerekiyor. Haklarını yememek gerekiyor. Zira tüm çılgın iktisat siyasetlerine karşın ayakta kalmayı başardılar, hatta daha da büyüyenler oldu.